Jueves, 18 de Abril de 2024
CIUDAD VALLES, S.L.P.
DIRECTOR GENERAL.
SAMUEL ROA BOTELLO
Semana del 23 de Enero al 29 de Enero 2015

Vestimenta tének, una tradición en riesgo de desaparecer

Vestimenta tének, una tradición en riesgo de desaparecer

Verónica Martínez Venancio



La indumentaria de las mujeres y hombres de la cultura tének se enfrenta a la prueba de seguir existiendo, a pesar de la adopción de nuevas modas

Las artesanías más conocidas que realizan las mujeres tének, son los bordados hechos con puntos de cruz, la talega y manteles de diferentes tamaños, así como su propia vestimenta.

El quesquem lo usan sólo cuando hay algún evento, como por ejemplo alguna fiesta como boda, bautizos o cuando danzan. El quesquem es bordado con cuatro colores, verde, rojo, naranja y rosa. El quesquem es adornado por barbitas utilizando los mismos cuatro colores mencionados anteriormente.

La talega es bordada de igual manera con los mismos colores, se cuelga al hombro y sirve para guardar la jícara, pan, lonche u otras cosas.
El petob es un adorno que utilizan las mujeres sobre la cabeza. Hecho con estambre de cuatro colores el verde, rojo, rosa y naranja formando un círculo. Y sobre el petob se coloca una tela blanca o bordada.

La mujer tének usa falda o enredo negro con una faja que lo sujeta, una blusa colorida con holán, collares de diferentes colores, aretes colgantes y huaraches.

La vestimenta de los hombres es calzón, camisa de manta y un pañuelo rojo, aunque en la actualidad ya no lo usan, ahora usan pantalón de vestir camisa y un sombrero.

Actualmente se bordan con diferentes colores, que a cada quien le agrada o de un solo color.
Existe variedad de bordados con punto de cruz como bolsas, mochilas diademas, blusas, monederos y pulseras, entre otras cosas más.

La artesanía de los tének ha sido tradición familiar que ha pasado de generación en generación, y por el interés e iniciativa de los jóvenes prevalece, también gracias a maestros que les enseñan y les recuerdan a los alumnos cuáles son sus tradiciones y costumbres, y en eventos realizados por las escuelas, los niños se visten así y danzan música tének.

In kotónilchik an uxumchik ani an inik k’al an t’ajbilab tének k’wajat ti t’ajnal ti kwentaj abal walam ka xe’tsine’ ejat, maj k’wajat an it kotónlabchik xi xowe’ lej wa’ats.

In tsejkomtaláb axi u lej exlanchab an uxum tének pel an chukuxtaláb ts’ejkadh t’idhbadh k’al walim i cruz, ejtíl an talega ani an k’wachim pilchik in pakdha’ aní’ antsana jayej i n tsejkal kwetém in kotónil.

An dhayem u eyendhab expidh k’al i ajib com ejtil i tomkinél, pujantaláb o tam u bixom. An dhayem chukudh k’al tse’ mukuxtaláb, an yaxu’,tsakni’, ts’okoy,ani rosa. An dhayemblab k’wajat adornado k’al i bedhextaláb ani u eyendhab jayets’e an tse’ i mukuxtaláb xi uluw ok’ox.

An talega chukudh jayetse k’al an mukuxtaláb, u punwáb k’al an okóblek ani u eyendhab abal ka dhaya’ an tima’, pan, ts’iníl, i pilchik yan jant’oj.
An petob pel jun i adorno axi in eyendhal an uxumchik k’al in ok’. Ts’ejkadh k’al tse’ i mukuxtaláb an yaxu’, tsakni’, rosa ani tsókoy ts’ejkadh kwechochól. Ani ebál k’al an petob u punwab juni puch dhani’ o chukudh.

An uxum tének in eyendhál in lakab t’unu’ k’al jun i wik’ k’al xi wik’an an in lakab, juni kotón ts’óat k’al in olan, collares, ts’amuxláb bedhel, ani pajabláb.

In kotonil an inikchik pel i calzon, kotón ti manta ani juni tsák pañuelo ti xowe’k’e yabats in eyendhal, xowe’ u kotninal k’al i pantalón de vestir ani in kotón ani in xumpelél.

Ti xowék’ u chukwáb k’al pilchik i mukuxtaláb axi jun in kulbetnál o k’al jun expidh i pukux.
Wa’ast yan i chucuxtaláb k’al walim i cruz com etil mi bolsas, mochilas, diademas, kotónchik, monederos, pulceras, pilchik yan jant’oj.

In tsekomtaláb an ténekchik lej tal k’al an t’ajbiláb k’al an yanetal ani k’wajat u t’ajnal ets’ey an ok’aoxchik in wat’banchal axi talbel tal, k’al in tsálpaltal ani abal in le’ kin exobna’ an kwitolejchik xowe’ watseyej an tsejkomtaláb, jayetsej k’ak’namal an exóbchixchik in exóbchal an axóbalchik jauxe’ jats in biyál t’ajbilab an bichow, k’al juni ajib t’ajadh kál an atáj exobintaláb an tsakamchik u kotninal ani u bixomchik an k’aniláb tének.

 


emsavalles© 2006 - 2024 Todos los derechos reservados. Queda prohibida la publicación, retransmisión, edición y cualquier otro uso de los contenidos sin previa autorización.
Emsavalles Publicidad, Escontría, 216-A, Zona Centro, Ciudad Valles, S.L.P. Tel:481-382-33-27 y 481-381-72-86. emsavalles@hotmail.com. contabilidad@emsavalles.com
No. de Certificado de Reserva Otorgado por el Instituto Nacional del Derecho de Autor: 04-2021-071615041800-203 04-2022-080212185100-30.